Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin qeyri-hökumət təşkilatlarının həmrəylik forumu iştirakçılarına ünvanladığı müraciətin səsləndirilməsi Bakıda regional münasibətlərin yeni strateji mərhələsini açdı. Prezident Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri, Prezidentin köməkçisi Hikmət Hacıyevin səsləndirdiyi mesaj Türk dünyasında ictimai diplomatiyanın artıq təsadüfi təşəbbüslər deyil, planlı, koordinasiyalı və uzunmüddətli güc mərkəzinə çevrildiyini qətiyyətlə ortaya qoydu.

Forum öncəsi “Gülüstan” sarayında nümayiş etdirilən mədəni irs sərgisi isə türk coğrafiyasının ortaq identikliyini yalnız estetik dəyərlər deyil, strateji-humanitar birliyin canlı sübutu kimi təqdim etdi. Milli geyimlər, tətbiqi sənət nümunələri və ustad dərsləri bütöv bir sivilizasiyanın vahid ritm üzərində birləşdiyini nümayiş etdirərək, dövlətlərarası münasibətlərin ideoloji təməlinin mədəniyyət üzərində qurulduğunu təsdiqlədi.

Azərbaycanın sədrliyi dönəminə təsadüf edən forum TDT-yə üzv ölkələrin QHT-lərini ilk dəfə vahid masa ətrafında toplayaraq regional proseslərin yalnız hökumətlər səviyyəsində deyil, ictimai institutlar vasitəsilə də sinxronlaşdırılmasının mümkün olduğunu göstərdi. Azərbaycan, Türkiyə, Özbəkistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkmənistan, Macarıstan və Şimali Kipr Türk Respublikasından 500-dən artıq nümayəndənin iştirakı forumu Agentliyin ən genişmiqyaslı əməkdaşlıq platformasına çevirdi. Bu miqyas təkcə iştirak sayının göstəricisi deyil — Türk dünyasının artıq paralel yox, birgə hərəkət etmək iradəsinin siyasi mesajıdır.

Tədbirdən öncə Fəxri xiyaban, Şəhidlər xiyabanı, Türk şəhidliyi, Zəfər parkı və Heydər Əliyev Mərkəzinə təşkil olunan ziyarətlər iştirakçılarda həm tarixi yaddaş, həm də Azərbaycanın müasir dövlətçilik fəlsəfəsi barədə sistemli təsəvvür formalaşdırdı. Türk dünyasını birləşdirən ideoloji xəttin emosional dayağı məhz bu tarixi məkanlarda daha kəskin şəkildə hiss edildi.

Forum çərçivəsində keçirilən iki panel diskussiyası yeni geopolitik reallığın ana konturlarını cızdı. “Zəngəzur dəhlizi: türk coğrafiyasını birləşdirən körpü” mövzusu regionun nəqliyyat və logistika xəritəsini yenidən tərtib edən tarixi dönüş nöqtəsi kimi təqdim edildi. QHT-lərin bu transformasiya prosesində təsir gücü isə müzakirələrin əsas strateji xəttinə çevrildi.

Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin icraçı direktoru Aygün Əliyeva regional əməkdaşlıq konfiqurasiyasını formalaşdıran yeni geosiyasi reallıqlara diqqət çəkdi. Bildirdi ki, Forum çərçivəsində keçirilən iki panel müzakirəsi Türk dünyasının yaxın perspektiv üçün prioritetlərini sistemli şəkildə müəyyən edir.

O, “Zəngəzur dəhlizi: türk coğrafiyasını birləşdirən körpü” mövzusunu yalnız kommunikasiya infrastrukturu deyil, regionun iqtisadi-siyasi nizamını yenidən quran strateji transformasiya mərhələsi kimi qiymətləndirdi. Bu dəyişikliklər fonunda QHT-lərin institusional təsir gücünün artırılması regional idarəetmənin əsas prioritetinə çevrilir.

Həmçinin qeyd edildi ki, “Azərbaycan–Qazaxıstan QHT-lərinin I Əməkdaşlıq Forumu” iki ölkənin vətəndaş cəmiyyəti müstəvisində əməkdaşlığını rəsmi və davamlı institusional çərçivəyə keçirir. Bu yeni model Azərbaycan–Türkiyə (2022), Azərbaycan–Özbəkistan (2023) və Özbəkistan–Azərbaycan (2024) əməkdaşlıqlarının məntiqi davamı kimi Türk dünyasında çoxtərəfli koordinasiya ekosisteminin dərinləşməsini sürətləndirir.

Qırğızıstan, Türkmənistan, Macarıstan və Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti ilə analoji platformaların genişləndirilməsi artıq operativ fəaliyyət mexanizminə çevrilib və Türk dövlətləri arasında vahid strateji idarəetmə yanaşmasının institusional əsaslarını gücləndirir.

Milli Məclisin deputatı Azər Allahverənov çıxışında bildirdi ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində formalaşan platformaların miqyası və funksional dəyəri sürətlə genişlənir. Onun sözlərinə görə, TDT-nin hazırda fəaliyyətdə olan 34 platforması siyasi müstəvini aşaraq sosial, mədəni, iqtisadi və ictimai sahələri əhatə edən çoxşaxəli institusional əməkdaşlıq ekosistemi formalaşdırır.

Deputat vurğuladı ki, türk dünyasında hökumətlərarası münasibətlər uzun müddətdir yüksək səviyyədə olsa da, QHT-lərarası əlaqələrin daha sistemli koordinasiyası institusional quruluşun tamamlanması üçün vacib idi. Bakıdakı Forum bu boşluğu aradan qaldıraraq türk coğrafiyasını birləşdirən ictimai diplomatiyanın mərkəzləşdirilmiş platformasını yaradıb. Allahverənov qeyd etdi ki, QHT-lərin çevik qərarvermə modeli, transsərhəd əməkdaşlıq imkanları və ictimai təsir gücü TDT-nin gələcək strateji inkişafında əsas dayaqlardan birinə çevriləcək.

O həmçinin Forumun Azərbaycan sədrliyinin prioritetlərinə tam uyğun olduğunu, uzunmüddətli əməkdaşlıq mexanizmlərinin qurulması baxımından mühüm institusional siqnal verdiyini və türk ölkələri arasında ictimai diplomatiyanın yeni mərhələsinin məhz Bakıdan başlandığını diqqətə çatdırdı.

Forum proqramı daha sonra geniş bədii-mədəni çıxışlarla tamamlanaraq Türk dünyasının ideoloji, mənəvi və yaradıcı birliyinin təbii və qarşısıalınmaz olduğunu bir daha sübut etdi.

Sabah Naxçıvanda davam etdiriləcək forum isə mənzərəni daha da strateji müstəviyə daşıyır. 2009-cu il “Naxçıvan Sazişi”nin imzalandığı şəhərdə QHT-ləri birləşdirən Platformanın təsis olunması planı Türk Dövlətləri Təşkilatının gələcək institutlaşmasının təməl mərhələsidir. Sədrliyin Azərbaycana həvalə edilməsi isə bu strukturun davamlılığının təmin olunmasında açar amil kimi qiymətləndirilir.

Azərbaycanın beynəlxalq arenada artan təsir gücü də bu prosesin mühüm elementi kimi önə çıxır. Bu ilin aprelində Bakıda 115 ölkənin iştirakı ilə Qlobal Cənub QHT Platformasının təsis olunması, eyni zamanda D-8 QHT-lərinin ilk iclasının məhz Azərbaycanda keçirilməsi ölkənin qlobal ictimai diplomatiya sistemində yeni güc mərkəzinə çevrildiyini əyani şəkildə göstərir.

Naxçıvanda keçiriləcək “WUF13-ə doğru — Türk dünyasında ilk” paneli isə Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda aparılan bərpa modelini post-münaqişə idarəçiliyinin yeni beynəlxalq standartı kimi təqdim edəcək. 2026-cı ildə Bakıda keçiriləcək 13-cü Dünya Şəhərsalma Forumunda Türk dünyası QHT-lərinin geniş təmsilçiliyi bu strategiyanın əsas prioritetlərindən biri kimi müəyyən edilib.

26 noyabr 2025-ci ildə Naxçıvanda keçiriləcək ziyarətlər və yekun birgə bəyanat fonunda forumun növbəti mərhələsinin konturları rəsmiləşəcək və Türk dünyasının ictimai diplomatiya sahəsində institusional yüksəlişi yeni mərhələyə keçəcək.

Cəmilə ÇİÇƏK

Tədqiqatçı-jurnalist, Prezident təqaüdçüsü,

Zekainfo.az saytının və “Zəka İşığında” Milli Dəyərlərin Təbliğinə Dəstək İctimai Birliyinin təsisçisi və sədri